Stan nadzwyczajny
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, rozróżnia trzy stany nadzwyczajne:
- stan wojenny,
- stan wyjątkowy,
- stan klęski żywiołowej.
Każdy z nich znajduje dodatkowe regulacje w artykułach (229, 230 i 232) rozdziału XI Konstytucji Rzeczypospolitej Pol-skiej.
Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego nie jest dyskrecjonalną decyzją właściwych organów państwa, ale wynikiem zaistnienia ściśle określonych warunków. Podstawą decyzji o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego może być tylko ustawa, a właściwą formą rozporządzenie, które oprócz tego, że jak każdy akt prawny tego rodzaju podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, to jeszcze podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości w formie łatwo docierającej do wszystkich obywateli. Formy te mogą przybierać różnorodną postać. Konstytucja ich nie wymienia, są one zależne od miejscowych warunków i zwyczajów. Z pewnością najczęstsze zastosowanie znajdzie forma obwieszczeń i plakatów, komunikatów radiowych i telewizyjnych.
Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego ma wpływ na zasady działania organów władzy publicznej, na zakres stosowanych wolności i praw jednostki. Nie są to kwestie zależne od organów, lecz zostały określone w Konstytucji, a także w ustawach dotyczących poszczególnych stanów nadzwyczajnych. Konsekwencje wprowadzenia tych stanów nie zostały pozostawione dowolnemu określeniu władz, lecz zostały uregulowane ustawami. Tylko ustawy mogą określać zasady i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z wprowadzonych ograniczeń.
Ważne!!
Działania podejmowane przez władze po wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia, a ich celem jest najszybsze przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa.
Wspomniane ograniczenia wprowadza Konstytucja nie tylko wobec organów władzy wykonawczej, ale odnoszą się one i do parlamentu. W okresie stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać określonych ustaw, takich jak Konstytucja, ordynacje wyborcze, a także ustawy o stanach nadzwyczajnych.
Jedną z ważnych ustrojowych konsekwencji stanu nadzwyczajnego jest zakaz zarządzania skrócenia kadencji Sejmu. Co więcej, kadencja Sejmu i Senatu nie może w tym okresie ulec zakończeniu, czyli podlega wówczas obowiązkowemu przedłużeniu. Wynika to stąd, że w okresie 90 dni od zakończenia stanu nadzwyczajnego nie może być przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, wybory parlamentarne, prezydenckie i samorządowe. Konstytucja dopuszcza organizowanie wyborów samorządowych tylko na obszarach, na których nie był wprowadzony stan nadzwyczajny.
Stan klęski żywiołowej
Stan nadzwyczajny w postaci klęski żywiołowej może być wprowadzony na obszarze, na którym wystąpiła klęska, a także na obszarze, na którym wystąpiły lub mogą wystąpić jej skutki. Wprowadza się go na czas oznaczony, niezbędny dla zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, nie dłuższy jednak niż 30 dni.
Wprowadzenia i zniesienia stanu klęski żywiołowej, a także zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu klęski żywiołowe określa Ustawa o stanie klęski żywiołowej z dnia 18 kwietnia 2002 roku, (Dz.U.02.62.558)
Jak wskazuje ustawa stan klęski żywiołowej może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może wprowadzić stan klęski żywiołowej z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego wojewody. Przepis ten podporządkowuje administrację jednoosobowemu kierownictwu zarówno na poziomie całego kraju, jak i na poziomie poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w czasie prowadzonej akcji ratowniczej na danym obszarze. Działaniami tymi w zależności od obszaru na jakim wprowadzono stan klęski żywiołowej, kierują odpowiednio:
- wójt (burmistrz, prezydent miasta) w przypadku, gdy stan ten został wprowadzony na obszarze jednej gminy,
- starosta, jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednej gminy wchodzącej w skład powiatu,
- wojewoda, jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego powiatu wchodzącego w skład województwa,
- minister właściwy do spraw wewnętrznych lub inny minister, do którego zakresu działania należy zapobieganie skutkom danej klęski żywiołowej i ich usuwanie, a w sytuacjach szczególnych określonych w ustawie minister wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów.
Przyjęcie przez ustawodawcę zasady jednoosobowego kierownictwa podczas prowadzonej akcji przeciwdziałania następstwom klęski żywiołowej ma na celu zagwarantowanie sprawnego i skutecznego przeprowadzenia akcji ratowniczej. Należy pamiętać, że w przypadku powstania katastrofy lub klęski żywiołowej w akcji ratowniczej bierze udział wiele organów i instytucji, ważne jest więc należyte zharmonizowanie ich działań. Wspomniane wyżej podmioty ponoszą jednak główną odpowiedzialność za przebieg prowadzonej akcji ratowniczej. Osoby te mogą i powinny kierować działaniami innych podmiotów biorących udział w akcji, wydając w razie potrzeby niezbędne w tym zakresie decyzje i polecenia.
Czytaj także: Zarządzanie kryzysowe w województwie, powiecie i gminie>>
Skutki dla obywatela
Artykuł 21 Ustawy o stanie klęski żywiołowej wyraźnie wymienia ograniczenia wolności i praw człowieka, i obywatela w stanie klęski żywiołowej. Mogą one polegać m.in. na:
1) zawieszeniu działalności określonych przedsiębiorców,
2) nakazie lub zakazie prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju,
3) nakazaniu pracodawcy oddelegowania pracowników do dyspozycji organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia,
4) całkowitej lub częściowej reglamentacji zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły,
5) obowiązku poddania się badaniom lekarskim, leczeniu, szczepieniom ochronnym oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów, niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych oraz skutków skażeń chemicznych i promieniotwórczych,
6) obowiązku poddania się kwarantannie,
7) obowiązku stosowania środków ochrony roślin lub innych środków zapobiegawczych niezbędnych do zwalczania organizmów szkodliwych dla ludzi, zwierząt lub roślin,
8) obowiązku stosowania określonych środków zapewniających ochronę środowiska,
9) obowiązku stosowania środków lub zabiegów niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych zwierząt,
10) obowiązku opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń,
11) dokonaniu przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub innych obiektów budowlanych albo ich części,
12) nakazie ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów,
13) nakazie lub zakazie przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach,
14) zakazie organizowania lub przeprowadzania imprez masowych,
15) nakazie lub zakazie określonego sposobu przemieszczania się,
16) wykorzystaniu, bez zgody właściciela lub innej osoby uprawnionej, nieruchomości i rzeczy ruchomych,
17) zakazie prowadzenia strajku w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach,
18) ograniczeniu lub odstąpieniu od określonych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, jednakże niepowodującym bezpośredniego narażenia życia lub zdrowia pracownika,
19) wykonywaniu niektórych świadczeń osobistych i rzeczowych,
Ograniczenia, o których mowa wyżej, nie mogą być stosowane wobec pracowników młodocianych, osób niepełnosprawnych oraz kobiet w ciąży i karmiących.
Czytaj także: Działania i uprawnienia administracji po ogłoszeniu stanu klęski żywiołowej>>
Jeżeli siły i środki, którymi dysponuje wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub wojewoda albo pełnomocnik, są niewystarczające, można wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych
Jednakże kto w czasie stanu klęski żywiołowej naruszy w/w ograniczenia podlega karze aresztu albo grzywny, a rozpoznawanie spraw określonych wyżej następuje w trybie przepisów o postępowaniu w sprawach o wykroczenia w postępowaniu przyśpieszonym.
Tomasz Błotnicki
Sektor Publiczny